Informatiepagina van Rattenopvang- en behandelcentrum "The Rat Sewer" Groningen
Door: Francina Heida-Pijl
Inleiding
Veel liefhebbers van ratten schrikken tegenwoordig bij het horen of zien van de letters SDAV, dat in kringen ook wel "hét virus" wordt genoemd. De schrik is vooral ontstaan door de vele verhalen over ratten die plotseling overleden. Maar is die angst terecht, of hebben we te maken met begripsverwarringen en onbekendheid met ziekten bij ratten? Ik zal proberen het een en ander toe te lichten.
SDA en SDAV, twee verschillende afkortingen! Laten we eerst de afkortingen nader bekijken:
SDA: sialodacryoadenitis
Ziektebeeld waarbij sprake kan zijn van:
- gezwollen traanklieren, waardoor soms de oogbol naar buiten wordt gedrukt;
- gezwollen speekselklieren;
- gezwollen klieren in de hals;
- verhoogde porfyrineafscheiding (rode afscheiding rond ogen en neus);
- niezen;
- verkoudheidsverschijnselen;
- luchtweginfecties;
- miskramen en doodgeboren rittens.
SDAV: sialodacryoadenitis virus
Een ziekteverwekker, RNA-virus, behorende tot de coronavirussen
SDA en SDAV zijn dus twee verschillende afkortingen. Toch worden ze vaak
door elkaar gehaald.
Het ziektebeeld SDA kan door SDAV worden veroorzaakt, maar dat hoeft
niet altijd zo te zijn. Er zijn meerdere ziekteverwekkers zoals
Pseudomonas aeruginosa, Pasteurella aeruginosa, en Rat Corona Virus
(RCV) die symptomen kunnen veroorzaken die lijken op SDA. Bij SDA hoeven
niet alle genoemde symptomen aanwezig te zijn. Het is een verzamelnaam
voor aandoeningen die tegelijkertijd aanwezig kunnen zijn.
Hoe gevaarlijk is SDA?
SDA is een voor ratten zeer vervelend iets. Door zwelling van de
traanklieren kan de oogbol naar buiten worden gedrukt, en door
verstopping van de klieren kan er geen
traanvocht over het oog worden verspreid. Dat leidt tot heftige
irritatie waardoor de rat over de ogen gaat wrijven. Daardoor ontstaan
weer wondjes die kunnen gaan ontsteken. En door uitdroging kan het oog
blijvend beschadigd raken. Het oog moet dus meerdere keren per dag
kunstmatig vochtig worden gehouden en zonodig moet er een
antibioticumzalf worden gebruikt wanneer er wondjes door het krabben of
poetsen ontstaan. Er kan een verhoogde rode afscheiding worden gezien:
porfyrine. Porfyrine is een stof die onderdeel uitmaakt van het bloed, namelijk het "haem" dat ijzeroxide
bevat om zuurstof te binden. Het wordt afgescheiden door de Klier van
Harder, een traanklier die zich achter het
zgn. 3e ooglid bevindt. Via de traanbuisjes kan traanvocht met porfyrine
in de neusholte terechtkomen waardoor het snot roodgekleurd raakt en het
lijkt of de rat een bloedneus heeft.
Ook de speekselklieren kunnen opgezwollen raken waardoor het lijkt alsof
de rat "de bof" heeft. Verder kunnen lymfeklieren in de hals opgezwollen
raken.Door alle irritatie aan de slijmvliezen kan er tijdelijk een
verhoogde slijm- en speekselproductie plaatsvinden waardoor ratten meer
gaan niezen en soms ook een "reutelend" of "pruttelend" geluid
produceren. In de meest ernstige gevallen kan er een bronchi(oli)tis
ontstaan. In zeldzame gevallen ontstaat een longontsteking. Op zich zijn
dit allemaal vrij onschuldige verschijnselen. Ze zijn
wel bijzonder vervelend voor de rat. Maar het verdwijnt meestal net zo
spontaan als dat het ontstond. Meestal duren de symptomen zoals
opgezette klieren een week tot 10 dagen.
Ratten kunnen flink ziek zijn, maar gaan er zelden dood aan.
Het ziektecijfer (morbiditeit) is hoog, het sterftecijfer (mortaliteit)
is laag. Jonge ratten die nog niet een volwassen immuniteit hebben
opgebouwd en ratten met een verzwakte afweer lopen de meeste risico's op
de ernstige vormen van SDA.
Over het virus dat SDA kan veroorzaken, SDAV, gaan veel verhalen rond.
In de Verenigde Staten wordt geschreven over een voor ratten dodelijk
virus, en hier in Nederland zijn we er heel nuchter over: Het virus kan
inderdaad ratten flink ziek maken met SDA-achtige verschijnselen, maar
er overlijden maar heel weinig ratten aan. Ook het zeer nauw aan SDAV
verwante Rat Corona Virus (RCV) kan ratten flink ziek maken, maar
veroorzaakt maar weinig doden.
Maar waarom dan toch zoveel dode ratten?
Zoals gezegd veroorzaakt SDAV veel last en een rat kan er goed ziek van
worden, maar echt een dodelijk virus is het niet. Toch sterven er veel
ratten wanneer SDA in een kolonie wordt gezien. We komen nu op een punt
waarbij we praten over een specifiek probleem bij ratten:
"menginfecties".
Ratten zijn dieren die bijzonder gevoelig zijn voor luchtweginfecties.
En tegenwoordig zien we ook steeds meer andere soorten infecties
ontstaan bij ratten na het ontstaan van SDA, zoals
middenoorontstekingen, hersenvliesontsteking, longontsteking en
wang-/kaakabcessen. Die infecties ontstaan door een soort samenwerking
tussen verschillende ziekteverwekkers.
Zo'n beetje elke rat is tegenwoordig wel
besmet met de ziekteverwekker Mycoplasma pulmonis. Dit is een organisme
dat (ongemerkt) schade aan de luchtwegen maar ook aan het middenoor en
de baarmoeder kan veroorzaken. Daarnaast dragen ratten, net als heel
veel andere dieren, tal van ziekteverwekkers met zich mee.
Die algemeen aanwezige ziekteverwekkers zoals
de Streptococcus pneumoniae, de Stafylococcus aureus, Pseudomonas sp. en
tal van andere bacteriën noemen we "commensalen".
Die aanwezige commensalen worden doorgaans door een goed werkend
immuunsysteem onder de duim gehouden, ook bij onze ratten. Maar wanneer
de rat geïnfecteerd raakt door bijvoorbeeld SDAV, dan treedt er een
verzwakking van het immuunsysteem op. Daarnaast veroorzaakt de M.
pulmonis schade aan delen van de luchtwegen waar die commensalen zich
ook kunnen ophouden. Het lichaam kan zich niet meer verdedigen tegen die
commensalen die gaan ingrijpen op die beschadigingen die zijn
veroorzaakt.
De combinatie verzwakte afweer door SDA, beschadigingen door M. pulmonis
én het actief ("virulent") worden van commensalen kan levensgevaarlijk
worden voor de rat. Een bacterie zoals de
Streptococcus pneumoniae kan lichte keelpijn veroorzaken, maar ook een
fataal verlopende bloedvergiftiging... En dat is wat er gebeurt
bij onze ratten: bacteriën die normaal gesproken goed onder de duim
worden gehouden veroorzaken nu gevaarlijke en zelfs dodelijke infecties.
Een aparte vermelding verdienen de wang- en kaakabcessen die
tegenwoordig steeds vaker lijken voor te komen bij ratten. Bij SDA
kunnen diverse klieren opgezwollen raken en
zich vullen met vocht. Soms kunnen er bacteriën zoals Pseudomonas
aeruginosa, diverse stafylokokken en streptokokken in dat vocht
voorkomen en een bacteriële infectie met pusvorming veroorzaken:
abcessen. Een zinvol advies over het wel of niet preventief geven van
een antibioticum om abcessen te voorkomen tijdens SDA is moeilijk te
geven. Enerzijds pleiten we ervoor om niet te scheutig te zijn met
antibiotica, anderzijds kan een wang- of kaakabces bij ratten een
compleet "slagveld" aanrichten. Wanneer men gevoelige ratten in de
kolonie heeft of men heeft vaker te maken gehad met ratten die wang- of
kaakabcessen kregen, dan is overleg met de dierenarts hierover zeker
geen overbodige luxe.
Kan ik besmetting met SDAV voorkomen?
Nee, meestal niet. Het is een uiterst besmettelijk virus dat heel
gemakkelijk wordt overgedragen. Qua besmettelijkheid en veranderlijkheid
mag je SDAV gerust met een griepvirus vergelijken. Dat overkomt ons ook
meerdere keren per jaar waarbij steeds weer sprake is van een variant
van het virus.
SDAV muteert dus vrij snel. Wanneer een rat besmet raakt, dan zal het
lichaam van die rat beginnen met het aanmaken van stoffen om dat virus
te bestrijden. Wanneer het afweersysteem goed werkt, dan krijgt het
virus soms niet eens de kans om de rat ziek te maken. Maar bij een rat
met een minder goed ontwikkeld immuunsysteem, of een rat die al de
nodige ziektes heeft gehad kan het virus de rat wel ziek maken.
Wanneer er een rat besmet is door SDAV, dan zal het niet lang duren
voordat alle ratten zijn besmet. Net zoals mensen
elkaar besmetten met een griepvirus. Niet iedereen zal dan ook de griep
krijgen en ook niet elke rat krijgt SDA na besmetting met SDAV.
Wanneer er besmetting en infectie met SDAV in een rattenkolonie is
geconstateerd, dan is het zaak om niet in
paniek te raken. SDAV is namelijk zelflimiterend. Wanneer alle ratten
antistoffen hebben kunnen aanmaken, dan sterft het virus uit binnen die
kolonie.
Het is wél zaak om voorzichtig te zijn tijdens perioden waarin SDAV
heerst in de rattenkolonies. Dat betekent dus géén ratten meenemen naar
shows en géén ratten die uit een kolonie komen waarin dat virus
toevallig heerst plaatsen in een andere kolonie. Hoewel je besmetting
niet kunt voorkomen, kun je grotere verspreiding natuurlijk wel proberen
in te dammen door de kolonies geïsoleerd te houden. Quarantaine heet
zoiets.
Ik heb het in mijn kolonie, wat nu?
Zoals gezegd kan SDAV een hele kolonie besmetten, zelfs meerdere keren
omdat de antistoffen maar tegen een mutant worden aangemaakt. Soms kan
het meerdere keren in een jaar een kolonie treffen en dat kan heel
ongemerkt gaan, maar het kan dus ook slachtoffers eisen.
Tegen de virale infectie zelf valt niet zoveel te doen. Dat moet een rat
echt "uitzieken". De verschijnselen die gepaard gaan met SDA verdwijnen
in de regel na een week tot 10 dagen. We praten dan over vrij sterke
ratten met een redelijk tot goed werkend immuunsysteem.
Het is niet verstandig om ontstekingsremmers zoals dexamethason en
prednisolon te geven tijdens infecties met SDAV of RCV! Hierdoor kan de
infectieduur aanzienlijk worden verlengd! Ontstekingsreacties kunnen -
wanneer dat écht nodig is - beter worden geremd met ontstekingsremmende
pijnstillers (NSAID's) zoals carprofen, meloxicam, piroxicam of
tolfenaminezuur.
Maar naast de virale infecties kunnen de eerder genoemde commensalen ook
infecties gaan veroorzaken en die verlopen minder gunstig voor ratten.
Daar moet de liefhebber dus zeer goed op bedacht zijn. De ratten moeten
extra goed in de gaten worden gehouden waarbij men zeer scherp moet
letten op:
- vermagering
- verminderde activiteit van de rat
- ruige, opgezette vacht
- reutelen, pruttelen
- snellere flankademhaling of bemoeilijkte ademhaling
- koorts of juist een veel lagere lichaamstemperatuur
- lusteloosheid
- wankel lopen
- veel schudden met het kopje
In dat soort gevallen is het zaak om een
goede dierenarts in te schakelen die de ratten kan onderzoeken en die
een gerichte antimicrobiële therapie kan voorschrijven.
De meest voorkomende ernstige secundaire infecties bij SDA zijn:
- longontsteking
- middenoorontsteking
- hersenvliesontsteking
- wang-/kaakabcessen
- sepsis
Zelfhulp
Men kan ratten met SDA behandelen met gebruikelijke huismiddeltjes tegen
slijmvorming zoals broomhexine (Bisolvon®). Broomhexine is een middel
dat taai slijm minder taai maakt waardoor het gemakkelijker naar buiten
kan worden gewerkt.
Verder raden we aan om xylitol te geven. Xylitol is een suiker die de
groei en aanhechting van bepaalde bacteriën in de neuskeelholte
voorkomt. Tijdens SDA kan die aanhechting namelijk gemakkelijker
plaatsvinden waardoor sneller infecties zoals middenoorontstekingen
kunnen ontstaan. Xylitol vormt weliswaar een smalle, maar wel effectieve
preventie. Nu is xylitol niet zomaar overal te koop. Maar het zit o.a.
in Tussistin® Suikervrije hoestsiroop van VSM.
Een voorbeeld van een huismiddeltjes die men
zelf kan geven is:
- 6 ml Tussistin® Suikervrije hoestsiroop + 2 ml Bisolvon® elixer voor
volwassenen + 92 ml water;
- 6 ml Tussistin® Suikervrije hoestsiroop + 4 ml Bisolvon® elixer voor
kinderen + 90 ml water;
- 6 ml Tussistin® Suikervrije hoestsiroop + 1,5 ml Bisolvon® oplossing
voor kinderen + 92,5 ml water.
In plaats van Bisolvon kan men ook de
eigen merken broomhexine van diverse drogisterijen gebruiken.
Wanneer een rat écht last heeft van ontstekingsreacties door de virale
infectie, dan is kort gebruik van een ontstekingsremmende pijnstiller ("Non-Steroidal
Anti-Inflammatory Drug", kortweg NSAID) gelegitimeerd. Geschikte
middelen voor ratten zijn carprofen
(Carprofen Drops®), meloxicam (Metacam®), piroxicam of tolfenaminezuur (Tolfedine®).
Deze pijnstillers zijn uitsluitend via de dierenarts verkrijgbaar en men
moet ook éérst met de dierenarts overleggen of het toedienen van een
pijnstiller gewenst en toegestaan is! Wanneer een rat slecht eet of
drinkt moet men uiterst voorzichtig zijn met pijnstillers; ze kunnen
nierschade veroorzaken!
Waar ik wél met klem op wil wijzen is dat men problemen niet gaat
onderschatten! Een zieke rat is namelijk vaak een zeer zieke rat! Ratten
zijn dieren die niet snel laten zien dat ze ziek zijn. Hun instinct
zorgt daarvoor omdat het prooidieren zijn. In de natuur zijn zwakkere
dieren een gemakkelijke prooi voor roofdieren en daarom zal een rat zich
vasthouden aan die "instinctieve maskering".
"Risicoratten", dus jonge ratten en ratten die al eerder ziek zijn
geweest of die ziek zijn op het moment dat ze SDA krijgen, moeten extra
goed worden begeleid. En zonodig moeten zulke dieren preventief een
antibioticum hebben. Dat moet altijd in overleg met de dierenarts. Ga
nooit zelf aan de slag met (zelf verkregen) antibiotica zoals Sivotine
of Astricycline. Daar kun je meer schade mee aanrichten dan je zou
verwachten...
Ernstig zieke ratten
Wanneer een rat een bijkomende ("secundaire") infectie krijgt
naast de virale infectie: altijd naar de dierenarts gaan! Men heeft nog
wel eens de neiging om even af te wachten. De ervaring heeft geleerd dat
zulke ratten binnen een tijdsbestek van 12 uur kunnen veranderen van een
ogenschijnlijk gezonde rat in bijvoorbeeld een rat met een
longontsteking die zo ernstig is dat het diertje stikt door benauwdheid.
De bacteriën die normaal aanwezig zijn worden
sowieso wel overgedragen onder normale omstandigheden, maar
wanneer ze een infectie veroorzaken gaan ze zich dus vermenigvuldigen.
Dat betekent dat ratten die zo'n bacteriële
infectie hebben ook meer ziektekiemen gaan
uitscheiden. Daardoor neemt de infectiedruk binnen
de groep toe. Het is dus verstandig om toch een ernstig zieke rat te
isoleren, hoe zielig dat misschien ook zal zijn voor de zieke rat...
Verspreiding
Veruit de meeste besmettingen vinden plaats door onvoorzichtig
gedrag. Ondanks het feit dat men zieke ratten in een kolonie heeft
blijven liefhebbers ratten uitwisselen, gaan ermee naar shows, enz. Vaak
onder het mom: "Je loopt altijd wel een
risico!" Maar dat risico wordt natuurlijk wél gecreëerd door een
dergelijke gedachtegang.
Wanneer er bij meerdere liefhebbers virale infecties uitbreken dan zal
het niet zo lang duren voordat er door het hele land meerdere kolonies
worden geteisterd. Dat zal altijd zo blijven. Maar door verstandig en
verantwoord te handelen kan een boel ellende worden voorkomen.
Wanneer een rat geen verschijnselen vertoont van ziekte wil dat nog niet
zeggen dat die rat het niet kan verspreiden. De rat kan immers besmet
raken zonder zelf ziek te worden. Zo'n besmette rat kan andere ratten wél besmetten en die ratten kunnen wél
ziek worden.
Over de diersoortbarrière m.b.t. SDAV is niet zo veel bekend. Er zijn
antistoffen aangetoond bij mensen die met laboratoriumratten hebben
gewerkt die met SDAV waren besmet. Vermoedelijk zijn enkele stammen wel
ratgebonden en andere stammen weer niet. De mens kan wel een
vector vormen en het virus overdragen op ratten na zelf te zijn besmet
door ratten. Voor mensen is SDAV ongevaarlijk. Hetzelfde geldt voor RCV.
Melden
Wanneer er binnen een kolonie ratten
meerdere ratten opeens ernstig ziek worden of overlijden, meld het dan
s.v.p. aan ons. "The Rat Sewer" geeft namelijk periodiek waarschuwingen
uit in de vorm van RatAlerts! Dit zijn meldingen die bedoeld zijn om
rattenliefhebbers in Nederland en België te attenderen op rondgaande
ziekten onder rattenkolonies. Het is niet de bedoeling om paniek te
zaaien, maar om rattenliefhebbers extra waakzaam te houden op dat
moment. In de RatAlerts! wordt ook altijd
vermeld hoe men iets kan herkennen, wat men moet doen en niet moet doen
en er staat informatie voor dierenartsen bij voor het geval men naar een
dierenarts moet die weinig of geen verstand heeft van ratten.
(c) Francina Heida-Pijl
|